دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی ، mhd.shaghaghi@gmail.com
چکیده: (219 مشاهده)
هدف: پژوهش حاضر در صدد است تا مؤلفهها، مقولات فرعی و اَبعاد اصلی مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی را بکاود و بررسی کند که این مؤلفهها چقدر در کتابخانه‌های عمومی تحقق یافته است.
روش: پژوهش حاضر به روش ترکیبی و در دو مرحلۀ کیفی و کمی انجام شد. در مرحلۀ کیفی، با مرور متون مقالات پژوهشی انگلیسیزبان مؤلفههای مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی استخراج و ذیل 11 مقولۀ فرعی و 5 بُعد اصلی دستهبندی شد و یک مدل مفهومی با روش چینش مفاهیم طراحی گردید. در مرحلۀ کمی، این 5 بُعد و 11 مقوله و مؤلفههای آنها به پرسشنامه تبدیل شد و اعتباریابی گردید. روایی ابزار به روش سیویآی بررسی شد و این ضریب برای هر گویه 8/0 برآورد شد. پایایی به روش دو نیم کردن بررسی شد و ضریب پایایی اسپیرمن-براون برای پرسشنامه 891/0 برآورد شد. پژوهش در بازۀ زمانی دیماه 1401 تا خرداد 1402 انجام شد. جامعۀ پژوهش، کاربران فعال کتابخانه عمومی حسینیۀ ارشاد و کتابخانۀ عمومی پارک شهر تهران بودند که حجم نمونۀ 160 نفری با فرمول کوکران برآورد، و دادهها گردآوری شد. برای تجزیهوتحلیل دادهها از آزمونهای دوجملهای، یومانویتنی، کروسکالوالیس و مدلیابی معادلات ساختاری استفاده شد.
یافتهها: یافتهها نشان داد که مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی شامل 11 مقولۀ فرعی و 5 بُعد است که عبارتند از عقلانیت انتقادی (فهم انتقادی، آگاهی تاریخی)، عقلانیت پاسخگویی (بیان مستدل، عدالتخواهی)، عقلانیت گفتگو (سانسورزدایی، گفتگومحوری)، الهامبخشی اجتماعی (هنر اجتماعی، ادبیات اجتماعی)، و اجتماعسازی (حریمشناسی، جامعهپذیری، آگاهیبخشی). همچنین، یافتهها نشان داد که از نظر کاربران، ابعاد پنجگانۀ مسئولیت اجتماعی در کتابخانه‌های عمومی تحقق نیافته است و بین پاسخهای کاربران کتابخانۀ حسینیۀ ارشاد و پارک شهر در این خصوص تفاوت معناداری وجود نداشت. همچنین یافتهها نشان داد که گروه سنی 31 تا 40 سال، تحقق الهامبخشی اجتماعی را ضعیفتر از بقیه ارزیابی کردند و نیز گروه درآمدی 10 الی 15 میلیون تومان در ماه، تحقق عقلانیت انتقادی، الهامبخشی اجتماعی، اجتماعسازی، و کلیت مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی را نسبت به بقیۀ گروههای درآمدی بسیار ضعیفتر ارزیابی کردند. یافتههای حاصل از مدلیابی معادلات ساختاری نشان داد که مسیر عقلانیت انتقادی، الهامبخشی اجتماعی، و اجتماعسازی تنها مسیر معنادار در مدل است یعنی عامل اثرگذار بر الهامبخشی اجتماعی، عقلانیت گفتگو است و مجموع اثر این دو عامل، بر اجتماعسازی اثرگذار است. همچنین، عقلانیت گفتگو بیشترین اثرغیرمستقیم را روی اجتماعسازی داشت و بنابراین به نظر میرسد اولویتدارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی، ترویج عقلانیت گفتگو است.
اصالت/ ارزش: پژوهش حاضر تلاش کرده تا مقولات و مصادیق مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی ایران را ارائه نماید. همچنین، در این پژوهش نشان داده شده که تحکیم و ترویج عقلانیت گفتگو در اجتماعات، اولویتدارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی است.
روش: پژوهش حاضر به روش ترکیبی و در دو مرحلۀ کیفی و کمی انجام شد. در مرحلۀ کیفی، با مرور متون مقالات پژوهشی انگلیسیزبان مؤلفههای مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی استخراج و ذیل 11 مقولۀ فرعی و 5 بُعد اصلی دستهبندی شد و یک مدل مفهومی با روش چینش مفاهیم طراحی گردید. در مرحلۀ کمی، این 5 بُعد و 11 مقوله و مؤلفههای آنها به پرسشنامه تبدیل شد و اعتباریابی گردید. روایی ابزار به روش سیویآی بررسی شد و این ضریب برای هر گویه 8/0 برآورد شد. پایایی به روش دو نیم کردن بررسی شد و ضریب پایایی اسپیرمن-براون برای پرسشنامه 891/0 برآورد شد. پژوهش در بازۀ زمانی دیماه 1401 تا خرداد 1402 انجام شد. جامعۀ پژوهش، کاربران فعال کتابخانه عمومی حسینیۀ ارشاد و کتابخانۀ عمومی پارک شهر تهران بودند که حجم نمونۀ 160 نفری با فرمول کوکران برآورد، و دادهها گردآوری شد. برای تجزیهوتحلیل دادهها از آزمونهای دوجملهای، یومانویتنی، کروسکالوالیس و مدلیابی معادلات ساختاری استفاده شد.
یافتهها: یافتهها نشان داد که مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی شامل 11 مقولۀ فرعی و 5 بُعد است که عبارتند از عقلانیت انتقادی (فهم انتقادی، آگاهی تاریخی)، عقلانیت پاسخگویی (بیان مستدل، عدالتخواهی)، عقلانیت گفتگو (سانسورزدایی، گفتگومحوری)، الهامبخشی اجتماعی (هنر اجتماعی، ادبیات اجتماعی)، و اجتماعسازی (حریمشناسی، جامعهپذیری، آگاهیبخشی). همچنین، یافتهها نشان داد که از نظر کاربران، ابعاد پنجگانۀ مسئولیت اجتماعی در کتابخانه‌های عمومی تحقق نیافته است و بین پاسخهای کاربران کتابخانۀ حسینیۀ ارشاد و پارک شهر در این خصوص تفاوت معناداری وجود نداشت. همچنین یافتهها نشان داد که گروه سنی 31 تا 40 سال، تحقق الهامبخشی اجتماعی را ضعیفتر از بقیه ارزیابی کردند و نیز گروه درآمدی 10 الی 15 میلیون تومان در ماه، تحقق عقلانیت انتقادی، الهامبخشی اجتماعی، اجتماعسازی، و کلیت مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی را نسبت به بقیۀ گروههای درآمدی بسیار ضعیفتر ارزیابی کردند. یافتههای حاصل از مدلیابی معادلات ساختاری نشان داد که مسیر عقلانیت انتقادی، الهامبخشی اجتماعی، و اجتماعسازی تنها مسیر معنادار در مدل است یعنی عامل اثرگذار بر الهامبخشی اجتماعی، عقلانیت گفتگو است و مجموع اثر این دو عامل، بر اجتماعسازی اثرگذار است. همچنین، عقلانیت گفتگو بیشترین اثرغیرمستقیم را روی اجتماعسازی داشت و بنابراین به نظر میرسد اولویتدارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی، ترویج عقلانیت گفتگو است.
اصالت/ ارزش: پژوهش حاضر تلاش کرده تا مقولات و مصادیق مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی ایران را ارائه نماید. همچنین، در این پژوهش نشان داده شده که تحکیم و ترویج عقلانیت گفتگو در اجتماعات، اولویتدارترین مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌های عمومی است.
واژه‌های کلیدی: مسئولیت اجتماعی، کتابخانۀ عمومی، عقلانیت گفتگو، عقلانیت انتقادی، عقلانیت پاسخگویی، الهام بخشی اجتماعی، اجتماع سازی
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
